Disiplin Cezalarında İdarenin Takdir Yetkisi

1. Terim Sorunu

TSK Disiplin Kanununun 6.maddesinde disiplin cezası vermeye yetkili kılınmış şahıs ve kurumların takdir hakkından bahsedilmiştir.

2. İdarenin Takdir Yetkisi /Hakkı Kavramı

İdarenin takdir yetkisi/hakkı değişik yazarlarca aşağıda belirtildiği gibi değişik şekillerde tanımlanmıştır. Sıddık Sami ONAR’a göre idare hukukunda temel prensip idarenin hukuka bağlılığıdır. İdari faaliyetlerin hukuk kaideleri ile tahdit edilmesi prensibinin tatbikinde bazı güçlüklere rastlanacağı da şüphesizdir.

İsmet GİRİTLİ’ye göre takdir yetkisi idarenin serbest hareket edebilme serbest karar alma gücüdür, olanağıdır. İdare ‘’gereği durumda’’ ‘’zorunlu hallerde’’ ‘’atayabilir’’, ‘’görülebilir’’, ‘’yapılabilir’’ vbg. belirsiz sözcüklere işlemin sebebini dayandırmışsa idareye serbest bir alan bırakılmıştır. Bir hukuk kuralı tarafından idarenin davranış biçimi ve içeriği gösterilmemişse idarenin özgürce davranma olanağı bulunuyorsa idarenin takdir yetkisi vardır (1).

Kemal GÖZLER’e göre takdir yetkisi özünde en az iki karar veya davranış arasında idarenin sahip olduğu seçim yapma imkânıdır.

Yukarıda izah edilen takdir yetkisi kavramına ilişkin açıklamalar arasında esaslı bir fark olmadığı kavrama yazarlarca aynı veya benzer anlamlar yüklendiği görülmektedir. Takdir yetkisinin hukuki işlemin sebep ve saik, şekil ve usul, konu unsurlarına yönelik olacağı da. ifade edilmektedir. Takdir yetkisinin idarece en çok kullanıldığı durumlar idari işlemin sebep unsuruna yönelik olduğu durumlardır.

3. TSK Disiplin Kanununda Takdir Hakkına/Yetkisine İlişkin Kriterler

TSK Disiplin Kanununda disiplin cezası vermeye yetkili disiplin amiri veya kurulların disiplin cezası verirlerken takdir haklarını/yetkilerini kullanırlarken uyacakları kriterler 6. maddede belirlenmiştir. Maddenin birinci fıkrası aşağıdaki gibidir.

“Takdir Hakkını Kullanımı
Madde 6 – (1) Bu Kanunla disiplin cezası vermeye yetkilendirilmiş kişi ve kurullar, disiplin cezası uygulanması ile ilgili takdir haklarını ölçülü, adaletli ve hakkaniyetli bir şekilde kullanırlar.
(2) ……….
(3) ……….”

Maddenin birinci fıkrasında takdir hakkının ölçülü adaletli ve hakkaniyete uygun kullanılacağı açıklanmıştır. Ölçülülük, hakkaniyete uygunluk ve adaletli olmak kriterleri çok genel kavramaları içeren kriterler olup, bu kriterlere herkes tarafından üzerinde uzlaşılır bir anlam yüklemek mümkün görünmemektedir. Ölçülü olmak adaletli davranmak ve hakkaniyete uygun davranmak kriterleri anlamları çok açık ve sınırları rahatlıkla belirlenen, kapsamı ve diğer benzerlerinden kendilerini ayıran özellikleri net olarak ortaya konulamayan kavramlar olduklarından bunların kriter olarak kabul edilmesi beraberinde bir çok sorun da getirecektir. Bu kriterleri kullanabilmek için, verilen disiplin cezasının ne zaman ölçülü olacağı, ne zaman adaletli ve hakkaniyete uygun olacağı hususunda bu kriterlere herkes tarafından kabul edilebilir doğruluğu ve yanlışlığı herkes tarafından sınanabilir anlamlar yüklemek gerekecektir. Bu durum ise oldukça zor görünmemektedir. Her bir disiplinsizlik fiili ve bunlara verilecek disiplin cezaları tek tek ele alınarak, her somut olay ayrı ayrı ele alınarak bu kriterler kapsamında değerlendirmekte yarar olacaktır.

Takdir hakkının gerekçeli kullanılması gerektiği hususu maddenin ikinci fıkrasında ‘’Takdir hakkı mutlaka gerekçeli olarak kullanılır.’’ düzenlemesiyle açıklanmış ve aynı maddenin üçüncü fıkrasında ise yukarıda ilk fıkrada belirtilen kriterlere nazaran sınırları daha net olarak ortaya konabilen ilave kriterler sayma ve örnekseme yöntemiyle düzenlenmiş ve bu düzenleme sonunda ‘’gibi hususlar’’ ifadesi kullanılarak bu kriterlerin sınırlı olmadığı ifade edilmek istenmiştir.

Maddenin iki ve üçüncü fıkraları aşağıdadır.

“Madde 6 –(1) …………..
(2) Takdir hakkı mutlaka gerekçeli olarak kullanılır.
(3) Takdir hakkı kullanılırken;
a) Disiplinsizliğin işleniş biçimi,
b) Disiplinsizliğin işlendiği zaman ve yer,
c) Disiplinsizliğin askeri hizmete olumsuz etkisinin ağırlığı,
ç) Meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığı,
d) Disiplinsizlik yapan personelin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığı,
e) Disiplinsizlik yapan personelin daha önceki disiplin durumu,
f) Disiplinsizlik yapan personelin samimi ikrarı ve gösterdiği pişmanlık,
gibi hususlar göz önüne alınır.
(4) ……………”

4. TSK Disiplin Kanununda (TSKDK) Disiplin Amirlerine ve Disiplin Kurullarına Takdir Yetkisi/Hakkı Veren Düzenlemeler.

TSKDK 8.madde 4. fıkrada ‘’disiplin amirlerinin verebilecekleri cezaların ekli (1) sayılı çizelgede gösterildiği’’ ifade edilmiştir. Ek 1 numaralı çizelgeye baktığımızda Disiplin amirlerine verilen cezalandırma yetkisinde disiplin cezası için alt sınır belirlenmemiş olup, üst sınır belirlenmiştir. Benzer şekilde disiplin kurullarınca da verilecek disiplin cezalarının alt ve üst sınırları kanunda açıkça düzenlenmiştir.

TSKDK 14/2 maddesinde “Disiplin amirleri, personelin; olumlu hizmet, sicil ve disiplin safahatı ile eylemin niteliğini göz önüne alarak bir derece hafif ceza uygulayabilir.” ve 14/3 maddesinde “Disiplin amirleri, uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezalarını gerektiren disiplinsizliklerinden dolayı personeline disiplin cezası vermeyebilir.” hükümleri ile disiplin amirlerinin takdir yetkilerini kullanarak bir derece hafif disiplin cezası verebilecekleri veya hiç disiplin cezası vermeyebilecekleri halleri düzenlemiştir.

5. TSKDK’da düzenlenen disiplinsizlik fiillerine Benzer Fiiller İçin Disiplin Yaptırımı Uygulanabilmesi

TSKDK Disiplin Amirinin Disiplin Cezası Verme Yetkisi başlıklı 8.maddesinin 2. fıkrasında aşağıdaki düzenleme mevcuttur.

“Disiplin Amirinin Disiplin Cezası Verme Yetkisi
Madde 8-(1)……………………….
(2) Bu kanunda belirlenmiş olan disiplinsizliklere nitelik ve ağırlık itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara, eylemleri adli ve askeri suç teşkil etse dahi aynı neviden disiplin cezaları verilebilir.
(3)………………”

Bu madde kıyas yoluyla disiplinsizlik eylemlerinin sınırını arttıran bir maddedir. Bu açıdan önemli bir düzenlemedir. Böyle bir düzenleme yapılmasının ardındaki gerçek disiplinsizlik oluşturabilecek veya TSK’nın düzenini bozabilecek bütün disiplinsizlik olaylarının önceden öngörülemeyeceği gerçeğidir. Böyle bir düzenlemenin olmaması durumunda TSKDK’da mevcut düzenlemelede bulunan ‘’gibi’’ ifadesiyle bu kıyas yönteminin uygulama olanağının olacağı açıktır. Fakat bu madde açıkça disiplinsizlik fiillerinin kıyas yolu ile genişletilmesini olanaklı kılmıştır. Fakat TSK’dan ayırma disiplin cezası için bu kıyas yönteminin rahatlıkla kullanılabileceğini söylemek doğru olmayacaktır.

Ceza hukukuna hakim olan suçların kanuniliği ilkesinin disiplin hukuku için katı bir şekilde uygulanacağını söylemek doğru olmasa da, sonuçları itibariyle ağır sonuçlar doğuran ayırma disiplin cezası için kıyas yolunun uygulanması ve ayırma disiplin cezasının uygulanmasını olanaklı hale getiren yeni disiplinsizlikler türetilmesi durumunda eylemin nitelendirilmesi işlemin gerekçesi ve işlemin sebepleri çok net olarak açıkça ortaya konmalıdır. İdarenin kıyas yolu ile disiplinsizlilik tespit yaptırım işlemi tesis etmesi durumunda, konu idari yargıya intikal ettiğinde idarenin takdir yetkisini kullanarak eylemi nitelemesi hususu yargı denetimine tabi tutulacaktır. Bu durum idarenin yerindelik denetimi olarak kabul edilmeyecektir. Vakıaların nitelemesi mahkemece resen yapılacaktır. Böyle bir yaptırım verilmesini olanaklı kılan sebeplerde işlemin sebep unsurları da mahkemece resen dikkate alınacak idarenin ileri sürdüğü sebepler birden fazla ise bu sebeplerden birinin gerçekleşmiş olması işlemi hukuka uygun hale getirebilecektir. Bu kapsamda idare resen araştırma ilkesi gereği idarece hiç ileri sürülmemiş bir sebebin mevcudiyeti durumunda sebep ikamesi ile işlemi hukuka uygun bulabilecektir. Fakat bütün bu hususlara rağmen kıyas yöntemi ile ayırma disiplin cezası tesis edilmesinde dar yorumlama yolunun tercih edilmesinde yarar olacağı düşüncesindeyiz.

KAYNAKÇA

(1)Giritli.İ., Bilgin,P., Akgüner,T.:İdare Hukuku , İstanbul 2008, s. 84.